سید کاظم حائری

سید کاظم حسینی حائِری (زاده ۱۳۱۷ش) از مراجع تقلید شیعه و از شاگردان سید محمدباقر صدر است. پس از شهادت سید محمدباقر صدر و سید محمد صدر، گروهی از مردم عراق وی را به‌عنوان مرجع دینی و سیاسی خود برگزیدند. حائری در اول صفر ۱۴۴۴ق به علت ناتوانی جسمی از مرجعیت کناره‌گیری کرد.

حائری پس از تحصیل در حوزه علمیه نجف، در سال ۱۳۹۴ق (۱۳۵۳ش) به ایران مهاجرت کرد و فعالیت‌های علمی خود را در حوزه علمیه قم ادامه داد. وی در قم یک مدرسه علمیه به زبان عربی و یک مؤسسه تبلیغی پایه‌گذاری کرد و پس از سرنگونی حکومت صدام حسین در عراق نیز مدرسه‌ای علمیه در نجف تأسیس نمود.

سید کاظم حائری تحول در شیوه آموزشی رایج در حوزه‌های علمیه را ضروری می‌داند. او قبل و بعد از سرنگونی نظام بعث بیانیه‌هایی درباره مسائل سیاسی عراق صادر کرد و حضور اشغالگران در این کشور را محکوم نمود و درباره قانون اساسی عراق اعلام موضع کرد. حائری کتاب‌ها و مقالاتی تألیف کرده است؛ از جمله أساس الحکومة الإسلامیة، الإمامة وقیادة المجتمع، ولایة الأمر فی عصر الغیبة.

زندگی‌نامه

سید کاظم حسینی حائری در ۱۰ شعبان ۱۳۵۷ق در کربلا متولد شد. لقب حائری را بیانگر تولد او و پدرش در کربلا (حائر حسینی) دانسته‌اند. سید کاظم حائری اصالتاً ایرانی است. پدرش سید علی حسینی حائری در حوزه علمیه کربلا به تحصیل پرداخت و سپس به نجف مهاجرت کرد و در سال ۱۳۹۸ق درگذشت.

سید کاظم حائری در ۲۴ سالگی ازدواج کرد. سید جواد یکی از فرزندان وی، در دفاع از جمهوری اسلامی ایران در جنگ ایران و عراق به شهادت رسید.

فعالیت‌های علمی

سید کاظم حائری دروس حوزوی را نزد پدرش و دیگر اساتید حوزه علمیه نجف فراگرفت. وی پیش از هفده سالگی دروس سطح حوزوی را به پایان رساند و به مدت چهارده سال در درس خارج فقه و اصول سید محمود حسینی شاهرودی شرکت کرد. آیت الله شاهرودی برخی از استفتائات خود را به سید کاظم ارجاع داده است.

حائری سپس به مدت دوازده سال در درس‌های فقه، اصول، فلسفه و اقتصاد سید محمدباقر صدر شرکت کرد و در تألیف کتاب الاُسُس المنطقیّة للاِستقراء، با وی همکاری علمی داشت.

مهاجرت به قم

سید کاظم حائری در جمادی‌الاولی ۱۳۹۴ق/۱۳۵۳ش از نجف به قم مهاجرت کرد و مدت کوتاهی به تدریس درس‌های سطح عالی در حوزه علمیه قم پرداخت و پس از آن تدریس درس خارج فقه و اصول را آغاز کرد. وی همچنین برخی موضوعات همچون قضاوت، ولایت امر در عصر غیبت و «فقه العقود» را به شیوه تطبیقی (مقارن) میان فقه و علم حقوق تدریس کرده است.

حائری در سال ۱۴۰۱ق مدرسه علمیه‌ای در شهر قم به نام شهید محمدباقر صدر تأسیس کرد که در آن علوم اهل بیت به زبان عربی برای عراقیان ساکن ایران تدریس می‌شود. او همچنین مؤسسه‌ای تبلیغی به نام شهید صدر تأسیس کرد که در زمینه اعزام روحانیان برای تبلیغ در مناطق مختلف فعالیت دارد. شبیه همین مؤسسه را نیز پس از سقوط نظام بعث، در نجف پایه‌گذاری کرد.

تألیفات

سید کاظم حائری کتاب‌ها و مقالاتی در زمینه‌های گوناگون از جمله فقه، اصول، حکومت اسلامی و امامت تألیف کرده است. برخی از آثار او عبارتند از:

• مباحثُ الاصول: حائری در این کتاب، تقریر درس‌های استادش شهید صدر را مطرح کرده و بر آنها تعلیقه زده است.
• اساسُ الحکومةِ الاِسلامیة: در این کتاب نظریات دموکراسی، شورا و ولایت فقیه به شیوه استدلالی و تطبیقی مورد بررسی قرار گرفته است.
• ولایةُ الاَمْرِ فی عَصرِ الْغَیبة: کتابی فقهی و استدلالی است و در آن به مهمترین مسائل مطرح درباره ولایت امر در زمان غیبت امام مهدی(عج) پرداخته شده است.

• القضاءُ فِی الْفِقهِ الاِسلامی: این کتاب دربردارنده مهم‌ترین مباحث قضاء در فقه اسلامی است و برخی از آنها با مباحث حقوقی تطبیق داده شده است.
• الاِمامةُ و قیادةُ الْمُجتمع: حائری در این کتاب درباره منصب امامت امامان معصوم(ع) و رهبری امت بحث کرده است.
• مقالةُ اَدوارِ التَّأریخِ فِی الْقرآنِ الکریم: وی در این مقاله که در چهار شماره از مجله «الحوار الفکری والسیاسی» طی سال‌های ۱۴۰۵ تا ۱۴۰۷ق به چاپ رسید، به تفسیر موضوعی قرآن کریم پرداخته است. این بحث، ادامه سخنرانی‌های شهید صدر است که در کتابی به نام «المدرسة القرآنیة» به چاپ رسیده است.
• نظرةُ الاِسلام اِلی الْحقوق الزَّوْجِیَّة: حائری این بحث را در ششمین همایش اندیشه اسلامی (المؤتمر السادس للفکر الإسلامی) ارائه کرد و در تاریخ ۱۴۰۸ق به چاپ رسید.
• حقوقُ الْمَرْاَةِ فِی الْاِسلام: این مقاله در شماره ۲۱ مجله رسالة الثقلین منتشر شده است.

دیدگاه‌ها و جایگاه علمی

حائری قائل به ضرورت تحول در شیوه رایج آموزشی در حوزه علمیه است و تحولات مد نظر خود را در مدرسه تحت اشراف خود (مدرسه شهید صدر) اجرا کرده است. او همچنین شیوه درس خارج را نیز نیازمند تحول می‌داند.

از محمدباقر صدر سخنانی در تأیید مقام علمی سید کاظم حائری نقل شده است. از سید محمد صدر نیز نقل شده است که حائری را اعلم پس از خود دانسته و مردم را برای تقلید به او ارجاع داده است.

فعالیت سیاسی

حائری به ضرورت تأسیس حکومت اسلامی اعتقاد دارد. وی پیش از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، کتاب‌هایی درباره مبانی حکومت اسلامی، مبارزه مسلحانه در اسلام و ولایت فقیه در عصر غیبت تألیف کرد. او در اثر فعالیت‌های سیاسی و جهادی ناگزیر به ترک عراق شد و در سال ۱۳۹۴ق/۱۳۵۳ش به ایران مهاجرت کرد و در شهر قم اقامت گزید و فعالیت‌های سیاسی خود را از راه نامه‌نگاری با استادش سید محمدباقر صدر ادامه داد.

پس از شهادت محمدباقر صدر گروهی از مردم عراق برای تقلید در مسائل شرعی و نیز مسائل سیاسی به وی روآوردند. حائری پس از شهادت استادش شهید صدر با جریان انقلابی در عراق همراه شد و از آن پشتیبانی کرد و کتاب «دلیل المجاهد» را نوشت. پس از شهادت سید محمد صدر، حائری به شکل گسترده‌تری به رهبری جریان انقلابی عراق پرداخت و بیانیه‌هایی بر ضد نظام بعث صادر کرد و در یکی از بیانیه‌های خود، سران حزب بعث را مهدورالدم اعلام نمود. پس از سرنگونی حزب بعث در عراق نیز وی به فعالیت سیاسی خود ادامه داد. برخی از فعالیت‌های سیاسی وی عبارتند از: مخالفت با قانون اساسی موقت عراق، تدوین قانون اساسی پیشنهادی برای عراق در سیزده فصل، محکوم کردن ورود نیروهای اشغالگر آمریکایی به عراق و تأکید بر لزوم حفظ اتحاد و همبستگی میان مردم عراق.

ارتباط با حزب الدعوة

حائری پس از شهادت محمدباقر صدر، پایه‌گذار حزب الدعوة الاسلامیة، برای مدتی به عنوان فقیه حزب انتخاب شد، ولی این ارتباط حزبی دوام نیافت، زیرا حزب به این نتیجه رسید که تصمیم‌گیری شورایی را جایگزین تصمیم‌گیری فردی کند.

کناره‌گیری از مرجعیت

سید کاظم حائری در اول صفر ۱۴۴۴ قمری مصادف با ۷ شهریور ۱۴۰۱ شمسی با انتشار بیانیه‌ای از مرجعیت کناره‌گیری کرد. او در این بیانیه علت کناره‌گیری را ناتوانی جسمی اعلام کرد و پیروان خود را به تبعیت از آیة‌الله سید علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران توصیه کرد.

پانویس

منابع